Sterke vrouwen, krachtige kunst

Dinsdag 8 maart is het Internationale Vrouwendag. Elk jaar op 8 maart staat deze dag overal ter wereld in het teken van strijdbaarheid en solidariteitsgevoel van vrouwen. Veel vrouwenorganisaties geven aandacht aan vrouwenthema’s zoals economische zelfstandigheid, huiselijk geweld en andere aandachtspunten op het gebied van emancipatie en participatie.

Door de eeuwen heen bestonden er natuurlijk al geëmancipeerde vrouwen avant la lettre. Vrouwen die zich losrukten van het keurslijf dat zij droegen en die iets anders voor ogen hadden dan kinderen baren met als enige recht het aanrecht. Vaak waren het sterke vrouwen die iets voor elkaar wisten te krijgen door een uitgesproken mening en een talent. Zo bevochten in de wereld van de kunst in de 19e eeuw vrouwen hun zelfstandigheid in een tijd dat zij een achtergestelde positie ten opzichte van hun mannelijke collega’s hadden. Vrouwen die tot dan toe ‘slechts’ als muze van de mannelijke kunstenaars fungeerden, kregen pas in de tweede helft van de 19e eeuw toegang tot het kunstonderwijs op academies en tekenopleidingen. Toch waren er diverse vrouwelijke kunstenaressen, zoals Gerardine van de Sande Bakhuyzen, Henriëtte Ronner-Knip, Maria Vos en Adriana Haanen die een belangrijke rol gespeeld hebben in de emancipatiestrijd van vrouwelijke kunstenaars in de 19e eeuw. Gerardine was een beduchte zakenvrouw en bood haar bloemstillevens zelf te koop aan. Ook Henriëtte Ronner-Knip, de meest succesvolle kunstenares in de 19e eeuw van de Lage Landen, stond haar mannetje en vergaarde naam en faam met de verkoop van haar poezenschilderijen. In het pittoreske Oosterbeek maakten Maria Vos en Adriana Haanen in een door mannen gedomineerde kunstwereld carrière met hun natuurlijk ogende geschilderde boeketten en stillevens. Begin 20e eeuw nam onder invloed van de toenemende aandacht voor de vrouwenbeweging de bewustwording van veel vrouwelijke kunstenaressen toe die hun zelfstandigheid bevochten. Jeanne Bieruma Oosting ontworstelde zich aan haar milieu en brak als kunstenares met alle normen. Alida Martens-Pot, vrouw van George Martens, bewandelde haar eigen weg binnen de Groninger Ploeg. Anna Sluijter verbleef enige tijd in Parijs en deed daar inspiratie op voor de vereenvoudiging van de zichtbare werkelijkheid als uitgangspunt van haar landschappen. Net als zij liet ook Edith Pijpers het atelier voor wat het was en trok naar buiten om, nadat ze met het het luminisme had kennis gemaakt, de sterke lichteffecten en heldere kleuren op het doek vast te leggen.

Intussen zijn we al vele stappen verder. Het aantal vrouwelijke kunstenaars, aanzienlijk groter dan men ons tot in de jaren zeventig van de vorige eeuw wilde doen geloven, is dankzij de inspanning van feministische kunsthistorici gecorrigeerd en de geschiedenis van ‘Vergeten’ vrouwelijke kunstenaars uit voorgaande eeuwen weer onder de aandacht gebracht. Recentelijk werd in de Tweede Kamer het vrouwenquotum ingevoerd om een echte balans tussen mannen en vrouwen in het bedrijfsleven te realiseren. En zijn er steeds meer musea die zich richten op aankoop van werk van vrouwelijke kunstenaars. We komen steeds verder…