Sluit menu
Sluit menu
De Belgisch-Nederlandse schilder Petrus van Schendel verwierf grote bekendheid met zijn maanverlichte landschappen en nachtelijke markten waarin kaarslicht en open vuur de lichtbron vormden. Het genre beantwoordde aan de fascinatie van de romantische verzamelaar voor de duisternis en de geheimzinnige krachten van de natuur. Daarnaast schilderde hij ook landschappen, zeegezichten, binnenhuizen, portretten en religieuze historiestukken, bijna allemaal met lichteffecten. De kaarslichtscènes van de schilder werden zó bewonderd dat men hem in Frankrijk 'Monsieur Chandelle' noemde.
Al vroeg werd het tekentalent van Van Schendel herkend en stuurde zijn familie hem naar de Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen waar hij van 1822 tot 1828 lessen volgde. Na zijn terugkeer uit België in 1828 verbleef hij afwisselend in Breda, zijn geboortestad, en Amsterdam waar hij zich in 1830 definitief vestigde. In 1838 vertrok het gezin – van Schendel had inmiddels vrouw en kinderen – naar Den Haag. Daar was Van Schendel voornamelijk bezig met het creëren van een afzetmark voor zijn schilderijen, die hij vond bij de Haagse kunsthandelaar Johannes Immerzeel.
Al vanaf 1828 schilderde Van Schendel maanverlichte marines, ijsgezichten en genrestukken bij kaarslicht, het genre dat hij zijn hele leven zou blijven beoefenen. Nocturnes of schilderijen met maan- en kaarslicht waren een zeventiende-eeuws genre dat in de negentiende eeuw opnieuw tot grote bloei kwam. Speelt de voorstelling zich buiten af en dienden de maan en de sterren als natuurlijke lichtbron dan werden nocturnes ook wel ‘maneschijntjes’ genoemd. ‘Kaarslichtjes’ daarentegen speelden zich meestal binnenshuis af. Van Schendel schilderde ontelbare markt- en straattaferelen bij avond en zijn productiviteit was groot. Bewondering oogstten vooral zijn nachtelijke marktscènes, waarvan de eerste exemplaren tot stand kwamen tussen 1838 en 1845 toen de kunstenaar woonde aan de Prinsengracht in Den Haag, niet ver van de Groenmarkt. Ook nadat het gezin in 1845 definitief naar Brussel verhuisde, bleef Van Schendel de Groenmarkt schilderen om aan de grote vraag van het koperspubliek te voldoen. Geroemd werden de fluwelige toon van deze voorstellingen, en de manier waarop het zachte licht van kaars en olielamp de gezichten van marktlui en bezoekers beroerde. Opvallend vaak tooide de kunstenaar groenteverkoopsters en andere marktvrouwen met het karakteristieke hoofddeksel van de Scheveningse vissersvrouw, dat hij bijzonder decoratief vond. Het atelier in Brussel van Van Schendel had twee vertrekken; een hel verlichte kamer voor zijn eigenlijke schilderwerk en een ruimte die hij kon verduisteren en verlichten met kaarsen, olielampen of toortsen. In de laatste poseerden zijn modellen.
Van Schendel was commercieel een zeer succesvolle artiest en typisch voorbeeld van een romantisch genreschilder die de keuze van zijn motieven om commerciële redenen bewust reduceerde tot één type: het lichteffecttafereel met clair-obscur. Hij wist zijn werk zeer goed te verkopen. Dat was ook wel nodig, want hij had 15 kinderen uit twee van zijn drie huwelijken groot te brengen. Naast hem waren Johannes Rosierse, Petrus Kiers, Andreas Vermeulen en Jan Hendrik Grootvelt belangrijke vertegenwoordigers van de nocturne.
Van Schendel nam deel aan vele tentoonstellingen in Nederland, maar ook in Antwerpen, Brussel, Gent, Parijs, Londen en Manchester. Hij ontving zowel zilveren als gouden medailles. Zijn schilderijen werden in belangrijke Europese collecties opgenomen zoals in die van koning Willem II en koning Leopold I van België. Maar naarmate de tijd verstreek en zijn – zelfde – werk vaak op exposities te zien was, waren er andere geluiden te horen. Er was nog steeds waardering voor de kwaliteit van zijn werk, maar ook ontstond de behoefte aan vernieuwing en andere inspiratiebronnen. De waardering voor Van Schendel bleef, maar het kaars- en lamplichtgenre raakte aan het eind van de 19e eeuw uit de mode en Van Schendel werd als ouderwets beschouwd door critici. Maar de belangstelling van het grote publiek bleef onveranderd en nog lang na zijn dood werd zijn werk goed verkocht. Behalve een gevierd schilder was Van Schendel ook een bekwaam werktuigkundige en uitvinder.
