Zoek op kunstenaar
Sluit

Stadse manieren

< terug naar catalogus

Waarom schilderen kunstenaars een stad?

Vaak omdat ze er wonen en trots zijn op hun stad. Of omdat hun oog getroffen wordt door een schilderachtig hoekje of een stuk stadsleven dat erom vraagt om vastgelegd te worden. Vroeg in de West-Europese beeldtraditie had het afbeelden van een stad of dorp vaak een religieuze bedoeling of vormde het decor van een historische of religieuze voorstelling. Maar geleidelijk aan ontstond hieruit in de 17e eeuw het stadsgezicht. Een ruim aantal schilders beoefende toen dit genre, want het was erg geliefd. De heldere gezichten in Amsterdam en Den Haag van Hollandse schilders als Gerrit Berckheyde (1638-1698) weerspiegelen de trots van de stedelingen op hun stad, die met zijn voorname huizen en publieke gebouwen getuigde van de rijkdom die de overzeese handel Holland had gebracht. De meeste schilders hechtten belang aan een topografisch juiste voorstelling. Anderen voegden soms een fantasiegebouw toe of brachten veranderingen aan in de compositie. Maar altijd waren de schilderijen stemmingsvol en met oog voor detail geschilderd. En ze werden tot ver in de 19e eeuw nagevolgd.

Jan de Beijer | De Grote Kerk en het Klooster te Doesburg, pen, inkt en aquarel op papier, 33,7 x 31,7 cm, gesigneerd verso en verso gedateerd 10. August: 1772'

Jan de Beijer

aquarel • tekening • te koop

De Grote Kerk en het Klooster te Doesburg

Pieter Jan van Liender | Utrecht gezien vanaf de Leidsche Vaart met in de verte de Catharijnepoort, olieverf op paneel, 21,0 x 29,0 cm, gesigneerd r.o.

Pieter Jan van Liender

schilderij • voorheen te koop

Utrecht gezien vanaf de Leidsche Vaart met in de verte de Catharijnepoort

Pieter Jan van Liender | Gezicht op Utrecht met de Catharijnepoort, olieverf op paneel, 21,1 x 29,0 cm, gesigneerd l.o. en gedateerd 1759

Pieter Jan van Liender

schilderij • voorheen te koop

Gezicht op Utrecht met de Catharijnepoort

Gerrit Toorenburgh | Bedrijvigheid bij een Hollandse dorpsvaart, olieverf op paneel, 42,6 x 44,6 cm, gesigneerd l.o. met initialen en gedateerd 1769

Gerrit Toorenburgh

schilderij • te koop

Bedrijvigheid bij een Hollandse dorpsvaart

Met kaart en vergrootglas

De topografisch accurate benadering van het stadsgezicht kwam in de 18e eeuw sterk op de voorgrond te staan, met schilders als Jan ten Compe (1713-1761) en Paulus Constantijn la Fargue (1728-1782). Als gemeenschappelijke kenmerken hebben deze schilderijen een vaak koele, heldere atmosfeer, ruimte en overzichtelijkheid en een zeer verfijnde detaillering. Fantasie werd uitgebannen, met uitzondering van het bijwerk. Er was een voorkeur, bij zowel schilders als kopers, voor de destijds bekende gebouwen en imposante locaties. Vandaag de dag is dan ook met behulp van oude kaarten en een vergrootglas precies vast te stellen wat het gezichtspunt van de schilder geweest moet zijn en welke allang afgebroken stadspoort of brug is afgebeeld. De grote vraag naar realistische stadsgezichten bracht veel schilders er ook toe om hun eigen stad als onderwerp te nemen, anderen trokken hun provincie in om tekenend en schetsende reeksen topografische afbeeldingen samen te stellen. Verzamelingen met beschrijvingen en afbeeldingen van gebouwen van een dorp, stad of provincie verschenen ook in druk.

Jan Hendrik Verheijen | Zonnig stadsgezicht met kaartspelers op de voorgrond, olieverf op doek, 66,9 x 79,6 cm, gesigneerd r.o.

Jan Hendrik Verheijen

schilderij • voorheen te koop

Zonnig stadsgezicht met kaartspelers op de voorgrond

Jan ten Compe | Gezicht op de Amstel met de huizen aan de Doelenstraat en de Kloveniersdoelen, Amsterdam, olieverf op paneel, 32,6 x 42,6 cm

Jan ten Compe

schilderij • te koop

Gezicht op de Amstel met de huizen aan de Doelenstraat en de Kloveniersdoelen, Amsterdam

Paulus Constantijn la Fargue | Gezicht op de Dam met de Oude Waag in Amsterdam, gezien naar de Beurssteeg, olieverf op paneel, 31,3 x 45,8 cm, gesigneerd r.o. en gedateerd 1780

Paulus Constantijn la Fargue

schilderij • voorheen te koop

Gezicht op de Dam met de Oude Waag in Amsterdam, gezien naar de Beurssteeg

Isaac Ouwater | Gezicht op de Nieuwstraat in Hoorn, olieverf op doek, 36,7 x 43,8 cm, gesigneerd r.o. en gedateerd 1785

Isaac Ouwater

schilderij • voorheen te koop

Gezicht op de Nieuwstraat in Hoorn

Mooier dan in het echt

In de 19e eeuw wordt het 17e-eeuwse stadsgezicht door veel schilders weer opgepakt en in een nieuwe jas gestoken. Ze nemen de sfeer en het warme licht over, maar de stoffering wordt levendiger door handelende, wandelende en pratende stedelingen. Het typisch Hollandse sfeerbeeld dat de kunstenaar met zijn geïdealiseerde pleintje of pittoreske straatje wist op te roepen sloeg ook aan bij buitenlandse kopers, vooral in Engeland en Schotland, en er werd ook voor deze buitenlandse markt geschilderd. In Amsterdam vertegenwoordigen Cornelis Springer met leerlingen en tijdgenoten dit genre, in Den Haag is het de groep schilders rond Bart van Hove, hoofd van de Haagse tekenacademie.

Bart van Hove | Winterse kade met stadspoort (pendant van Zomers stadsgezicht met scheepsverkeer en figuren), olieverf op paneel, 28,6 x 39,2 cm, gesigneerd l.o.

Bart van Hove

schilderij • voorheen te koop

Winterse kade met stadspoort (pendant van Zomers stadsgezicht met scheepsverkeer en figuren)

Bart van Hove | Zomers stadsgezicht met scheepsverkeer en figuren (pendant van Winterse kade met stadspoort), olieverf op paneel, 28,4 x 39,0 cm, gesigneerd l.o.

Bart van Hove

schilderij • voorheen te koop

Zomers stadsgezicht met scheepsverkeer en figuren (pendant van Winterse kade met stadspoort)

Bart van Hove | Korte Voorhout, Den Haag, met het Wachtje bij ’t Malieveld, olieverf op paneel, 28,8 x 32,8 cm, gesigneerd l.o.

Bart van Hove

schilderij • te koop

Korte Voorhout, Den Haag, met het Wachtje bij ’t Malieveld

Tot deze groep Haagse schilders behoren Charles Leickert, Salomon Verveer en Petrus Gerardus Vertin. Voor hen was het weergeven van sfeer en stemming belangrijker dan het nauwkeurig registreren van gebouwen en decoraties. Hun stadsgezichten worden veelal gekenmerkt door een lossere schildertechniek, kleurig palet en vaak naar de diepte toe vervagende contouren. Vertin had dit geleerd op het atelier van Van Hove. Samen met andere leerlingen werkte hij er regelmatig aan metershoge decorstukken voor de Koninklijke Schouwburg van de hofstad. Het spreekt vanzelf dat details daarop niet overkwamen. Ook fantasie speelt bij hem een rol. Koos hij vaak nog wel voor een herkenbare kerktoren, de huizen eromheen verschillen van de toenmalige realiteit.

Salomon Verveer | De Merwede voor Woudrichem met raderboot en veerpont, olieverf op doek, 76,0 x 102,3 cm, gesigneerd r.o. en gedateerd '51

Salomon Verveer

schilderij • voorheen te koop

De Merwede voor Woudrichem met raderboot en veerpont

Henk Welther | Panorama van Rotterdam met het Witte Huis en links de Oude Spoorbrug, olieverf op doek, 40,1 x 125,1 cm, gesigneerd r.o.

Henk Welther

schilderij • voorheen te koop

Panorama van Rotterdam met het Witte Huis en links de Oude Spoorbrug

Persoonlijke artistieke impressies

Aan het eind van de 19e eeuw ontstaat een nieuw soort stadsgezicht. Het wordt gecombineerd met de weergave van het moderne, alledaagse leven in de stad. Schilders idealiseren niet meer, maar registreren de realiteit die ze zien. Ook als deze soms minder aangenaam is en het weer vies en nat. De stukjes stadsleven van George Hendrik Breitner zijn daar een voorbeeld van.

George Hendrik Breitner | Avondmarkt, potlood, inkt en aquarel op papier, 24,0 x 36,5 cm, gesigneerd l.o. en te dateren ca. 1880-1884

George Hendrik Breitner

aquarel • tekening • voorheen te koop

Avondmarkt

George Hendrik Breitner | Rotterdams steegje met wasvrouw, aquarel op papier, 39,1 x 25,7 cm, gesigneerd l.o. en gedateerd '80

George Hendrik Breitner

aquarel • tekening • voorheen te koop

Rotterdams steegje met wasvrouw

Het motto van de Tachtigers ‘Kunst is de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie’ krijgt in zijn stadsgezichten vorm. Het schilderij wordt de uitdrukking van het gevoel of de indruk van de kunstenaar. De manier van weergeven wordt net zo belangrijk als het onderwerp. Breitner schilderde met een grote directheid de moderne stad en de mensen die er wonen. Toch ging hij zelden op straat zitten schilderen. Behalve dat het omslachtig was – er was een vergunning van de stad Amsterdam voor nodig – ontstonden er op de drukke grachten altijd oploopjes, waar hij een grote hekel aan had. Wel maakte hij buiten snelle schetsen en foto’s. Zijn vrijheid van werken maakte de weg vrij voor jongere generaties schilders, van Frans Langeveld met zijn stevige, robuuste stadsimpressies tot de vrij opgezette stadsbeelden van Groningen van Ben Walrecht.

Ben Walrecht | Marktdag bij de Martinitoren, Groningen, olieverf op doek, 81,1 x 66,3 cm, gesigneerd r.o. en gedateerd '38

Ben Walrecht

schilderij • voorheen te koop

Marktdag bij de Martinitoren, Groningen

Jac. J. Koeman | Figuren in de sneeuw, Amsterdam, aquarel op papier, 19,2 x 25,4 cm, gesigneerd r.o.

Jac. J. Koeman

aquarel • tekening • voorheen te koop

Figuren in de sneeuw, Amsterdam

Frans Langeveld | Het Damrak in Amsterdam, olieverf op doek, 61,0 x 81,2 cm, gesigneerd l.o.

Frans Langeveld

schilderij • te koop

Het Damrak in Amsterdam

Arthur Briët | Bij het Kurhaus in Scheveningen na de brand, olieverf op doek op board, 19,8 x 15,8 cm, gesigneerd l.o. en te dateren ca. 1886

Arthur Briët

schilderij • te koop

Bij het Kurhaus in Scheveningen na de brand

De Haagse Breitner

Wat Breitner voor Amsterdam was, was Floris Arntzenius voor Den Haag. Arntzenius genoot van het leven in de hofstad en legde zowel het arme als het rijke gedeelte van de stad vast. Uit zijn palet blijkt nog de van invloed van de Haagse School. Het liefst schildert hij bij regenweer, waardoor er een diffuus licht ontstaat, een stemming die hij het mooiste vond en al helemaal als de straat nog nat was. En als er dan ook asfalt lag werd het door de weerspiegelingen op het wegdek voor de schilder nog interessanter. Zo nu en dan huurde hij een ‘raam’ waarachter hij rustig kon werken. Isaac Israels deed dit ook wel eens in Amsterdam om ongestoord te kunnen werken, evenals Arnout Colnot, die voor zijn gezicht op het Amsterdamse Rokin een raam in het gebouw van Arti et Amicitiae gebruikte.

Arnout Colnot | Het Rokin in Amsterdam vanuit Arti gezien, winter 1940-1941, olieverf op doek, 55,4 x 65,3 cm, gesigneerd r.o.

Arnout Colnot

schilderij • voorheen te koop

Het Rokin in Amsterdam vanuit Arti gezien, winter 1940-1941

Germ de Jong | Gezicht op het Singel met de Koepelkerk, Amsterdam, olieverf op board op paneel, 37,4 x 45,9 cm, gesigneerd l.o. en gedateerd 1941

Germ de Jong

schilderij • te koop

Gezicht op het Singel met de Koepelkerk, Amsterdam

Robert Emil Stübner | Terras van het Café de la Paix op de Place de l'Opéra in Parijs, olieverf op doek, 60,2 x 75,0 cm, gesigneerd r.o.

Robert Emil Stübner

schilderij • te koop

Terras van het Café de la Paix op de Place de l'Opéra in Parijs

Louis Schutte | Drukte op straat in Villafranca del Penedès, Spanje, aquarel op papier, 60,5 x 87,5 cm, gesigneerd r.o. en verso

Louis Schutte

aquarel • tekening • te koop

Drukte op straat in Villafranca del Penedès, Spanje

Paul van der Ven | De Noordermarkt, Amsterdam, olieverf op doek, 84,4 x 109,8 cm, gesigneerd r.o. en op spieraam

Paul van der Ven

schilderij • te koop

De Noordermarkt, Amsterdam